وثاقت ابراهیم بن هاشم قمیابواسحاق ابراهیم بن هاشم کوفی قمی، از زمره پاکان و عالمان روشن‌ضمیر و راویان سختکوش است که همت خویش را در راه ترویج دین حق مصروف داشت. او از محدثان و فقیهان بصیر و دانشمندان زمان‌شناسی است که علم و ایمان و عقل و دین را با هم پیوندی ناگسستنی زد. در کتب رجالی و تاریخی، تاریخ ولادت او مشخص نشده، اما آن‌چه از قراین و شواهد به دست می‌آید و با توجه به نظر بسیاری از عالمان علم رجال که او را از اصحاب و معاصران امام رضا (علیه‌السلام) دانسته‌اند، می‌توان ولادت او را در اواخر قرن دوم هجری، در ایام ولادت امام کاظم (علیه‌السلام) و در شهر کوفه دانست. ابراهیم بن هاشم قمی، فقیه و محدث کوفی قمی و نخستین کسی بود که احادیث کوفیان را در قم منتشر کرد. وی پدر علی بن ابراهیم (نویسنده تفسیر قمی) است. ۱ - معرفی اجمالیابراهیم بن هاشم (پدر علی بن ابراهیم قمی) اولین کسی است که دو مدرسه بزرگ حدیثی شیعه (کوفه و قم) را به هم مرتبط کرد و میراث کوفه را به عنوان غنی‌ترین میراث شیعی به مدرسه قم رساند. [۱]
نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص۱۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
۱.۱ - نام استادوی از شاگردان یونس بن عبدالرحمن از اصحاب امام رضا (علیه‌السلام) است [۲]
نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة (رجال نجاشی)، ص۱۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
و برخی گفته‌اند که امام رضا (عليه‌السلام) را نیز ملاقات کرده است. [۳]
أبی‌جعفر، محمد بن حسن (شیخ طوسی)، الفهرست، محقق، آل بحر العلوم، سید محمدصادق، ص۱۱، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.
۲ - مقام والای ابراهیمدر بین اصحاب امامیه در نقل احادیث و حضور در طرق روایات، کسی به رتبه ابراهیم بن هاشم نمی‌رسد؛ و جالب است که این خصوصیت برجسته و تمام شخصیت حدیثی مرحوم ابراهیم بن هاشم در روایات ما، در اثر همین مسافرت او به قم در راستای حفظ میراث اهل بیت (علیه‌السلام) بوده است. ۳ - انتشار میراث کوفه در قمهمانطور که از شیوخ و شاگردان او پیداست، وی میراث کوفه را از مشایخش که حدود ۱۶۰ نفر بودند، [۴]
أبی‌جعفر، محمد بن حسن (شیخ طوسی)، الفهرست، محقق، آل بحرالعلوم، سید محمدصادق، ص۱۱، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.
گرفته و در قم انتشار داد و بدین صورت شاگردانی در این شهر پروراند.بیش‌تر میراث ابن ابی‌عمیر که امروز به دست ما رسیده است، از طریق ابراهیم بن هاشم است؛ همان‌طور که اغلب میراث حماد بن عیسی و حسین بن یزید نوفلی و عبدالله بن مغیره در کتب اربعه، نیز از طریق همین سفر مبارک ابراهیم بن هاشم است؛ لذا سند روایات زیادی در میراث حدیثی ما: «علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر» می‌باشد. سند صدها روایت از کتاب شریف کافی منتهی به ابراهیم بن هاشم می‌شود، به گونه‌ای که تدوین این کتاب مرهون روایاتی است که ابراهیم بن هاشم آن‌ها را انتقال داده است. ۴ - وثاقتاگرچه تصریحی بر وثاقت و یا عدم وثاقت وی از رجال‌شناسان قدیم به ما نرسیده است، [۵]
حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، ص۴، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۱ق.
اما عده‌ای تصریح کرده‌اند که وی از حد وثاقت بالاتر و رتبه بلندی در میان راویان احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام) دارد. (مرحوم سید محسن امین بحث مفصلی درباره وثاقت ایشان انجام داده است.) ۴.۱ - مستنداتاندیشمندان رجالی معاصر، قرائن متعددی در وثاقت ایشان ذکر می‌کنند که با توجه به جایگاه ابراهیم بن هاشم و اثری که اثبات وثاقت ایشان بر میراث حدیثی دارد، به آن‌ها اشاره می‌شود: ۴.۱.۱ - علی بن ابراهیمعلی بن ابراهیم، فرزند وی در تفسیر خویش از پدرش نقل روایت کرده و این در حالی است که در ابتدای آن کتاب به وثاقت تمام راویانش شهادت داده است. ۴.۱.۲ - سید بن طاووسسید بن طاووس، ادعای اجماع بر وثاقت ابراهیم بن هاشم کرده است. ۴.۱.۳ - پذیرش روایات ابراهیمبا توجه به این‌که مسلک قمی‌ها در اخذ حدیث، سخت‌گیرانه است، اما روایاتی را که او با خود به قم آورده بود، قبول کردند. ۴.۱.۴ - توثیق ابن قولویهابراهیم بن هاشم در سند روایات «کامل الزیارات» هم قرار دارد و صاحب کتاب، یعنی ابن قولویه شهادت به وثاقت راویان احادیث در کتابش داده است. ۵ - نتیجه بحثبنابراین وثاقت ابراهیم بن هاشم، بلکه بالاتر از وثاقت وی، قابل اثبات است و کسی هم ایشان را مورد جرح و تضعیف قرار نداده است. ۶ - پانویس۷ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ابراهیم بن هاشم قمی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۷. |